Τα Πορίσματα του 1ου Τοπικού Συνεδρίου Ρόδου Για την ανάπτυξη και προώθηση δραστηριοτήτων ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Ρόδος Δεκέμβριος 2008

Υπό την αιγίδα:
• Της Νομαρχίας Δωδεκανήσου και
• Της Ένωσης Δήμων και Κοινοτήτων Δωδεκανήσου (ΤΕΔΚ)

Διοργάνωση:
• Δωδεκανησιακός Οργανισμός Τουρισμού (ΔΟΤ) σε συνεργασία με:
• Αναπτυξιακή Δωδεκανήσου (ΑΝΔΩ) και
• Μουσείο Αγροτικής, Πολιτιστικής και Λαογραφικής Κληρονομιάς Ρόδου.

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Το 1ο Τοπικό συνέδριο Ρόδου με θέμα «ο σχεδιασμός τοπικού προγράμματος ανάπτυξης και προώθησης δραστηριοτήτων ειδικών μορφών τουρισμού στον αγροτικό χώρο της ενδοχώρας της Ρόδου, μέσα στα πλαίσια της βιώσιμης και αειφορικής ανάπτυξης και εμπλουτισμού των προσφερόμενων τουριστικών υπηρεσιών του νησιού» κλείνει πανηγυρικά τον κύκλο των εργασιών του με την ολοκλήρωση της καταγραφής των συμπερασμάτων του από την επιτροπή πορισμάτων του συνεδρίου.

Η 13η Δεκεμβρίου 2008, νομίζουμε ότι είναι το χρονικό σημείο που θα μείνει στη μνήμη όλων μας, αφού στο ιστορικό ξενοδοχείο Έλαφος στο Προφήτη Ηλία, με την συμμετοχή του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Ρόδου κκ. Κύριλλου, των βουλευτών Δωδεκανήσου κκ Αριστοτέλη Παυλίδη, Αναστάσιου Καραμάριου, Γιώργου Νικητιάδη και Νίκου Ζωίδη, του Νομάρχη Δωδεκανήσου κ. Γιάννη Μαχαιρίδη, του προέδρου της ΤΕΔΚ Δωδεκανήσου Μιχάλη Κορδίνα και των δημάρχων Καμείρου κ.Δημήτρη Κρητικού, Ατταβύρου κ.Νίκου Τσουκαλά, Νότιας Ρόδου κ. Μανόλη Σαββή, Αφάντου κ. Νίκου Διακοσταματίου και Λινδίων κ. Εμμ. Παλλά (εκπροσωπήθηκε), παρουσιάσθηκαν με απόλυτη επιτυχία περισσότερες από 25 εισηγήσεις με ένα ποικίλο πρόγραμμα θεματικών ενοτήτων που κάλυψαν όλες τις αναπτυξιακές πολιτιστικές, περιβαλλοντικές και πολιτικές διαστάσεις του ζητήματος.

Φιλοδοξία των διοργανωτών του είναι να καταγραφεί το πρώτο αυτό συνέδριο στην ιστορία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Δωδεκανήσου, ως στρατηγικό σημείο αναφοράς για την ανάπτυξη των μικρών, αγροτικών (μέχρι σήμερα), χωριών της ενδοχώρας της Ρόδου.

Τα κεντρικά ζητήματα που εξετάστηκαν από τους συνέδρους και για τα οποία υπήρξαν εμπεριστατωμένες αναλύσεις και παρουσιάσεις ήταν:

1. Η σημασία της ισόρροπης ανάπτυξης για το νησί της Ρόδου και η δυνατότητες που παρέχει προς αυτή την κατεύθυνση η δημιουργία οικοτουριστικού/αγροτουριστικού προϊόντος. Η ανάγκη που δημιουργούν οι νέες τάσεις στον παγκόσμιο τουρισμό για εμπλουτισμό του παραδοσιακού τουριστικού προϊόντος της Ρόδου και με νέα στοιχεία, όπως αυτά των δράσεων εναλλακτικών ή ειδικών μορφών τουρισμού.
(Εισηγήσεις των: κας. Μπριγκίττας Παπασταύρου προέδρου της Αγροτουριστικής αε, κ. Γιώργου Νικητιάδη βουλευτή του ΠΑΣΟΚ, κ. Μιχάλη Κορδίνα προέδρου ΤΕΔΚΔ, κ. Φώτη Χατζηδιάκου Αντινομάρχη Δωδεκανήσου, κ. Γιάννη Σπιλάνη καθηγητή του ΠΑ, κ. Γιάννη Χασιώτη στελέχους του ΥΑΑ, κ. Δημήτρη Μιχαηλίδη ΓΓ της Αγροξένια, κ. Μιλτιάδη Λογοθέτη, συμβούλου ένωσης ξενοδόχων).

2. Η ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού μέσα από την ανάδειξη των μονών που βρίσκονται διάσπαρτες στο νησί της Ρόδου και των Αγίων της Δωδεκανήσου.
(εισήγηση του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Ρόδου κκ. Κύριλλου).

3. Η πρόταση για υλοποίηση της δράσης δημιουργίας του πάρκου φύσης «Ecomuseum of Rodos» στα μικρά αγροτικά χωριά της κεντροανατολικής Ρόδου
(εισήγηση του οικονομολόγου Δημήτρη Κούκουλα).

4. Η ανάδειξη των γαιωτόπων, του άγνωστου μέχρι σήμερα πλούτου του νησιού της Ρόδου και η προβολή τους στον επισκέπτη του νησιού.
(εισήγηση του καθηγητή κ. Ευθύμη Λέκκα).

5. Η δημιουργία αρχαιολογικού πάρκου στην περιοχή Κυμισάλα του δήμου Αταβύρου και οι προοπτικές ανάπτυξης αρχαιολογικού τουρισμού και σε άλλες χωρικές ενότητες του νησιού
(εισήγηση του επίκουρου καθηγητή κ. Μανόλη Στεφανάκη).

6. Η ανάγκη για καταγραφή και διαδικτυακή παρουσίαση των κτιρίων του νησιού και η ανάδειξη της ανώνυμης αρχιτεκτονικής
(εισήγηση του αρχιτέκτονα κ. Δημήτρη Μελένου).

7. Η ένταξη των τοπικών προϊόντων στην διατροφική αλυσίδα των ξενοδοχειακών μονάδων και των εστιατορίων του νησιού
(εισήγηση του Διευθυντή Ξενοδοχείων κ. Αντώνη Αντωνάκη).

8. Η σημασία της δημιουργίας δράσεων εναλλακτικών μορφών τουρισμού ως ανάγκη εμπλουτισμού του γερασμένου πλέον τουριστικού προϊόντος της Ρόδου
(εισήγηση της ξεναγού κας. Κατερίνας Γκόγκου).

9. Η καταγραφή και παρουσίαση των μνημείων φύσης και πολιτισμού των χωριών της Ρόδου
(εισήγηση της περιβαλλοντολόγου κας. Κωνσταντινιάς Παπαστεργίου).

10. Η δημιουργία δράσεων ήπιων μορφών τουρισμού με αθλήματα της φύσης
(εισήγηση του διευθυντή του ΡΟΑΝ κ. Τάκη Μιχαηλίδη).

11. Η ανάγκη ενεργούς συμμετοχής των πολιτιστικών συλλόγων στην τοπική ανάπτυξη και ο αποτελεσματικότερος συντονισμός των εκδηλώσεων τους
(εισήγηση της προέδρου του ΟΠΑΝΔ κας. Ζηνοβίας Φάκκα).

12. Η δημιουργία του online δικτύου των Δωδεκανησιών της Διασποράς και η δυνατότητα συμβολής των ομογενών μας στην προβολή του τουριστικού προϊόντος των Δωδεκανήσων
(εισήγηση της προέδρου του ΔΟΤ κ. Δέσποινας Διακοσταυριανού-Σώζου).

13. Η αξιοποίηση των παλαιών κτιρίων της Ελαιούσας ως έδρας δράσεων ειδικών μορφών τουρισμού. Πρόταση για φιλοξενία σε ένα από αυτά και του Μουσείου των Δωδεκανησιών της Διασποράς
(εισήγηση του δημάρχου Καμείρου κ. Δημήτρη Κρητικού).

14. Η ανάδειξη της διαχρονικής αξίας του ροδίτικου αμπελώνα και η συμβολή του οινοτουρισμού ως πρόταση βιώσιμης ανάπτυξης του δήμου Αταβύρου
(εισήγηση του Δημάρχου Αταβύρου κ. Νίκου Τσουκαλά).

15. Το πανεπιστήμιο Αιγαίου και οι τοπικές κοινωνίες. Συνύπαρξη για αειφορική ανάπτυξη
(εισήγηση των υποψηφίων διδακτόρων του πανεπιστημίου Αιγαίου κκ. Βασίλη Παπαβασιλείου, Δημήτρη Ματζάνου, Ιωάννη Τσακίρη και Λουκά Μουστάκα).

16. Βελτίωση της αποτελεσματικότητας των τοπικών προγραμμάτων και δράσεων. LEADER+ και διασύνδεση του τουρισμού με την αγροτική τοπική οικονομία
(εισήγηση του προέδρου της ΑΝΔΩ κ. Μανόλη Σαββή).

Η Επιτροπή Πορισμάτων, (συμμετέχοντας και συν) εκτιμώντας τις συγκεκριμένες προτάσεις που ακούστηκαν, κατά την διάρκεια των εργασιών του, κατέληξε στις ακόλουθες διαπιστώσεις και προτάσεις.

Β. ΟΙ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ

1. Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού δεν είναι τίποτε περισσότερο ή λιγότερο από μια σειρά προϊόντων και υπηρεσιών που συμπληρώνουν το βασικό τουριστικό προϊόν, καλύπτοντας ανάγκες συγκεκριμένων τμημάτων της τουριστικής ζήτησης.
Αρα απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη των μορφών αυτών στην Ρόδο, είναι οι δράσεις μάρκετινγκ, με κύρια την έρευνα, στη συνέχεια την ανάπτυξη των εναλλακτικών τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών και τέλος την πλήρη κατανόηση των αναγκών του καταναλωτή και του τρόπου λειτουργίας των καναλιών διανομής στο τουριστικό κύκλωμα.
Οι ειδικές μορφές τουρισμού πρέπει να προσεγγίζονται με τη μεθοδολογία της αξιολόγησης του πόσο ελκυστικές είναι στη διεθνή τουριστική ζήτηση, σε συνδυασμό με το επίπεδο ανταγωνιστικότητας της τουριστικής προσφοράς της Ρόδου. Έτσι από τις πάρα πολλές ειδικές μορφές τουρισμού που υπάρχουν σήμερα, θα προκύψουν για την περιοχή μας κάποιες συγκεκριμένες, στις οποίες και θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα για ανάπτυξη.
Αυτού του είδους την αξιολόγηση και ιεράρχηση στοχεύουμε να παρουσιάσουμε μέσα από τα συμπεράσματα του συνεδρίου αυτού.

2. Διεκδικητική παρέμβαση για ορθολογιστική και ολοκληρωμένη ανάπτυξη με διαχρονική προοπτική, για το σύνολο του νησιού της Ρόδου και όχι μόνο των ήδη τουριστικά ανεπτυγμένων περιοχών, είναι το γενικό πλαίσιο εντός του οποίου κινήθηκαν όλες οι εισηγήσεις των επιστημόνων και των εμπειρογνωμόνων, αλλά και των πολιτικών εκπροσώπων της Δωδεκανήσου, που έλαβαν μέρος σε αυτό το συνέδριο και αποτελούν το υλικό πάνω στο οποίο στηρίζονται τα συμπεράσματα του.

3. Προκειμένου το τουριστικό προϊόν της περιοχής μας να συνεχίσει να διατηρεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, θα πρέπει να αναβαθμίζεται συνεχώς, λαμβάνοντας υπόψη τη ζήτηση για νέες μορφές υπηρεσιών, καθώς και τις ειδικές αγορές που τείνουν να διαμορφωθούν στην παγκόσμια τουριστική σκηνή. Σε επίπεδο τουριστικής ζήτησης υπάρχει τον τελευταίο καιρό μια σαφή στροφή για περισσότερες, προσανατολισμένες προς το περιβάλλον και τον πολιτισμό μορφές τουρισμού. Είναι οι επονομαζόμενες νέες ή εναλλακτικές μορφές τουρισμού, οι οποίες και εμφανίζονται στην αγορά με την μορφή της ορολογίας του «οικοτουρισμού» ή «πράσινου» η «αγροτουρισμού» ή «εναλλακτικού» τουρισμού. Κοινό στοιχείο σε όλες αυτές τις μορφές είναι η ευαισθητοποίηση και γενικά το ενδιαφέρον για την προστασία του φυσικού πολιτιστικού και δομιμένου περιβάλλοντος. Οι νέες μορφές τουρισμού έχουν ως φιλοσοφία την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών αρνητικών επιδράσεων, ενώ ταυτόχρονα στοχεύουν στην μεγιστοποίηση των θετικών επιδράσεων, μέσω της αναβάθμισης και διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος, ή της επιμηκύνσεις της τουριστικής περιόδου. Το μερίδιο των εναλλακτικών μορφών τουρισμού ως μέρους του συνολικού τουριστικού προϊόντος, ακολουθώντας τις διεθνείς τάσεις μεγαλώνει κάθε χρόνο και στην Ελλάδα, παρ´όλα τα προβλήματα που θέτουν ερωτηματικά για το πόσο εύκολα μπορούμε να ανταγωνιστούμε στον τομέα αυτόν τις ανταγωνίστριες χώρες.

4. Επαναπροσανατολισμός του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος της Ρόδου, έτσι ώστε να αξιοποιεί και να ενσωματώνει υπολανθάνοντες ως τώρα και παραμελημένους πόρους της ενδοχώρας του νησιού. Πρόκειται για την επαφή και γνωριμία με άδηλους και άγνωστους μέχρι σήμερα ιστορικούς τόπους, με μνημεία και απομεινάρια άλλων εποχών. Επιπροσθέτως πρόκειται για την παραμονή και ελεύθερη κίνηση και περιήγηση μέσα στο γηγενές αγροτικό τοπίο, την απόλαυση της εμπειρίας που προσφέρει η σκιερότητα και γαλήνη των ελαιώνων ή των πορτοκαλοχώραφων του νησιού, για την επαφή με το χώμα, την απαλλαγή από τους θορύβους και την απόλαυση της απομόνωσης και της μοναχικότητας, τη γνωριμία με τα ζωικά είδη των αγροοικοσυστημάτων, την υγιεινή διατροφή, τη γνωριμία με τις καλλιεργητικές μεθόδους και τις διαδικασίες συλλογής του καρπού, την ανακάλυψη τόπων γεωλογικού ενδιαφέροντος κλπ. Σημειωτέον ότι, η συνδυασμένη εκμετάλλευση αυτών των αδρανών πόρων και δυνατοτήτων ανταποκρίνεται σε ένα πλέγμα ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού (πολιτισμικός και οικολογικός, αγροτουρισμός, τουρισμός υγείας, περιηγητικός κλπ), που κάτω από ευτυχείς προγραμματικές προϋποθέσεις και σωστές χωρικές επιλογές μπορεί να οδηγήσει σε εμπλουτισμένο τουριστικό προϊόν. Το προϊόν αυτό θα εξασφαλίζει μάλιστα γερούς συνδέσμους διασύνδεσης με άλλους κλάδους της οικονομίας του νησιού.

5. Τα προσδοκώμενα αποτελέσματα από την ανάπτυξη του οικοτουρισμού στην ενδοχώρα του νησιού της Ρόδου είναι μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα:
• Προστασία και ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς.
• Βιώσιμη αξιοποίηση του φυσικού, ιστορικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος.
• Αναβάθμιση της ποιότητας παρεχομένων υπηρεσιών διαμονής, εστίασης και αναψυχής.
• Δημιουργία ενός σταθερού ρεύματος επισκεπτών και περιηγητών.
• Ενίσχυση της προώθησης και πώλησης των τοπικών προϊόντων.
• Διασύνδεση του τουρισμού με την αγροτική τοπική οικονομία.
• Βελτίωση της αποτελεσματικότητας των τοπικών προγραμμάτων και δράσεων. LEADER+

Εν κατακλείδι, ο όλος σχεδιασμός για την ανάπτυξη οικοτουρισμού έχει ως αντικειμενική επιδίωξη την ολοκληρωμένη αειφόρο ανάπτυξη της υπαίθρου της Ρόδου, με τα θετικά αποτελέσματα που αυτό συνεπάγεται σε όλα τα επίπεδα της τουριστικής βιομηχανίας του νησιού. Ως ενδεικτικές δράσεις μπορούν να καταγραφούν οι παρακάτω:

• Οι δράσεις των υπαίθριων δραστηριοτήτων που αφορούν τους ταξιδιώτες που αποφασίζουν να ξεφύγουν από την κλασική πρόταση εκδρομής (διαμονή και φαγητό) και να έρθουν σε επαφή με τη φύση, να ασχοληθούν με κάποια δραστηριότητα, να γνωρίσουν σε βάθος την περιοχή που επισκέπτονται (γνωριμία με τους ντόπιους, τα έθιμά τους, τα προϊόντα που παράγουν κτλ.). Οι υποδομές στην Ρόδο, με εξαίρεση την ύπαρξη καταλυμάτων, για αυτή την νέα μορφή τουρισμού είναι χαμηλές. Δεν υπάρχουν σηματοδοτημένα μονοπάτια και χώροι (πάρκα κτλ.) που μπορούν να δεχθούν τους φυσιολάτρες. Ειδικά το κομμάτι των υπαίθριων δραστηριοτήτων, επειδή απευθύνεται σε άτομα μέσης και ανώτερης οικονομικο-κοινωνικής τάξης, απαιτεί υπηρεσίες υψηλής ποιότητας και επαγγελματική αντιμετώπιση, μια και το κοινό αυτό έχει συμμετάσχει σε αντίστοιχες δραστηριότητες σε πιο ώριμες αγορές, όπου οι υπηρεσίες υπαίθριων δραστηριοτήτων είναι άψογα σχεδιασμένες.
• Η Αγροτουριστική διαμονή που γίνεται σε χώρους με ιδιαίτερη ατμόσφαιρα και υποδοχή. Τα καταλύματα αυτά πρέπει να διαθέτουν αυθεντικό παραδοσιακό χρώμα. (αναπαλαιωμένες παραδοσιακές κατοικίες στα χωριά).
• Η γνωριμία με τις τοπικές μας γεύσεις.Η γεύση ως στοιχείο πολιτισμού, έχει βαθιές ρίζες στην αρχαία μας παράδοση από τον Αρχέστρατο και τους άλλους δειπνοσοφιστές, μέχρι τη γιαγιά της Ρόδου και των άλλων νησιών μας. Η παγκοσμίως αναγνωρισμένη Μεσογειακή διατροφή που αποτελεί και τη βάση της Δωδεκανησιακής αλλά και της Αιγαιοπελαγίτικης κουζίνας, είναι ένας ανεκτίμητης αξίας τουριστικός πόρος, που μέχρι σήμερα τον έχουμε σε τοπικό τουλάχιστον επίπεδο, αφήσει αναξιοποίητο και αξίζει να μας απασχολήσει πολύ σοβαρά.
• Η άθληση και άσκηση στο περιβάλλον. Η άθληση, άσκηση και αναψυχή στη φύση πραγματοποιείται αξιοποιώντας την ιδία τη φύση και τα πλεονεκτήματα της και με τρόπους που την αναδεικνύουν την προβάλουν σεβόμενοι πάντα της ιδιαιτερότητες της προκειμένου να την βρουν και να την απολαύουν οι επόμενοι και να μην προκαλέσουμε επιπτώσεις. Οι μορφές που έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιηθούν χωρίς επιπτώσεις μπορούν να είναι αυτές που πραγματοποιούμαι χωρίς τη χρήση μηχανικών μέσων και δεν είναι πάντα σωματική άσκηση η αθλητικού αγωνιστικού χαρακτήρα. Μπορεί να γίνεται για την γνωριμία με το ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον, για έρευνα, η απλά αναψυχή. Ανάλογες μορφές που ενδείκνυνται για το νησί μας είναι:
Ποδηλατικές διαδρομές, βουνού η δρόμου αγωνιστικού, προπονητικού η ψυχαγωγικού χαρακτήρα.
Πεζοπορίες, σε μονοπάτια με ενδιαφέρον στη χλωρίδα και τα πετρώματα. Με τα καταγραμμένα τα είδη της χλωρίδας και πανίδας.

• Η λαϊκή κληρονομιά. Ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ρόδου, μέσα από τα κατά τόπους λαογραφικά μουσεία. Προβολή των τοπικών τεχνών, των παραδόσεων, των αρχαιολογικών θησαυρών της και της λαϊκής αρχιτεκτονικής.

6. Ο τουρισμός της Ρόδου παρά το πρόβλημα του οργανωμένου μαζικού τουρισμού θα βελτίωνε την ανταγωνιστικότητα του και θα μπορούσε να είχε μερικές δεκάδες χιλιάδες περισσότερες αφίξεις ετησίως με αρκετές από αυτές και την χειμερινή περίοδο, αν κατορθώσει με κατάλληλη πολιτική ποιοτικής αναβάθμισης του προσφερόμενου προϊόντος με τις εναλλακτικές μορφές, να διατηρήσει τη θέση του στις βασικές ευρωπαϊκές τουριστικές αγορές.
Τα χαρακτηριστικά των αλλοδαπών χειμερινών τουριστών (ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, προτιμήσεις), σε συνδυασμό με το πολύ μικρό μέγεθος ελαστικότητας ζητήσεως, υποδηλώνουν ότι η ζήτηση του χειμερινού τουριστικού προϊόντος προέρχεται βασικά από άτομα οικονομικώς εύρωστα, ώριμα και πληροφορημένα, με ενδιαφέροντα μη συνδεόμενα ισχυρά με την υπό στενή έννοια διάσταση της απολαύσεως. Αυτό ρίχνει φως όχι μόνον στην κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσει η διαφήμιση του χειμερινού τουρισμού, αλλά και στον χαρακτήρα των υποδομών που πρέπει να είναι διαθέσιμες.

Παράλληλα και συμπληρωματικά στο παραπάνω

7. Για την προβολή και προώθηση του τουριστικού προϊόντος πρέπει να αξιοποιηθεί και το δίκτυο των Δωδεκανησίων της Διασποράς παράλληλα με αυτό των φίλων της Ρόδου και των νησιών μας, που στην πλειονότητα τους είναι οι επαναλαμβανόμενοι πελάτες διακοπών.

8. Επειδή ο οικοτουρισμός ως δραστηριότητα υπαίθρου, στηρίζεται στην αξιοποίηση φυσικών, πολιτιστικών και δομημένων στοιχείων, των οποίων την μελέτη και διαχείριση έχουν διάφοροι άλλοι φορείς, όπως η Εκκλησία το Πανεπιστήμιο, η Αρχαιολογική Υπηρεσία, ή Δασική Υπηρεσία, η Υπηρεσία Χωροταξίας και Περιβάλλοντος, οι ΟΤΑ και άλλοι εξειδικευμένοι επιστημονικοί φορείς, είναι αυτονόητο ότι είναι απαραίτητη μια διεπιστημονική συνεργασία τόσο στη φάση της μελέτης όσο και στη φάση των αναγκαίων επεμβάσεων για την τουριστική αξιοποίηση των στοιχείων αυτών στα πλαίσια του οικοτουρισμού.

9. Στο νέο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης προβλέπονται σημαντικά κονδύλια για την ανάπτυξη της περιφέρειας. Θα υπάρξουν πολλαπλές δυνατότητες χρηματοδότησης τόσο από προγράμματα που διαχειρίζεται το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης όσο και από τα αντίστοιχα του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης, αλλά και άλλων Υπουργείων και Οργανισμών. Αυτό όμως που όλοι οφείλουμε να προσέξουμε και για αυτό να προσπαθήσουμε, είναι πως θα επιτύχουμε να ανεβάσουμε το επίπεδο της ποιότητας σε όλους τους τομείς της τουριστικής βιομηχανίας του νησιού, ώστε να έχουμε μια καθολική αναβάθμιση των υπηρεσιών.

Ρόδος 7 Ιανουαρίου 2009